20 lat „NA DRABINIE”

Jesienią 1990 w foyer Teatru im. W. Siemaszkowej w Rzeszowie Krzysztof Motyka, Antoni Nikiel, Marek Olszyński i Marek Pokrywka wraz z Bogumiłem Kołczem, Waldemarem Kordyacznym, Maciejem Majewskim i Bogusławem Tomczakiem zaprezentowali swoje prace po raz pierwszy pod hasłem Na Drabinie. Nie była to jeszcze nazwa grupy artystycznej, a dość niezwykły tytuł drugiej edycji Rzeszowskich Spotkań Młodej Plastyki '90. Wtedy po raz pierwszy spotkałam się z artystami i ich twórczością. Od tekstu o ich wystawie (polemiki z jej niezwykle krytyczną oceną) rozpoczęło się moje pisanie o sztuce. Być może krytyka ze strony przedstawiciela starszego pokolenia oraz żarliwa obrona przez odczuwającą pokoleniową solidarność rówieśniczkę, skonsolidowały młodych twórców. Kilkoro z nich postanowiło zawiązać grupę artystyczną, która przyjęła nazwę „Na Drabinie”. Czynników konsolidujących formację było więcej; ważne były przyjaźnie oraz szkolne i studenckie więzi (kilku artystów było absolwentami liceum plastycznego w Jarosławiu, studiowali też wspólnie na Wydziale Artystycznym UMCS w Lublinie). Połączył ich bunt przeciw temu, co zastali w sztuce rzeszowskiej i jej artystycznym środowisku, powracając w połowie lat 80. po latach nauki do rodzinnych miejscowości. Ich krytycyzm był na pewno przesadzony i weryfikowali go w kolejnych latach. Choć dopiero kiedy utworzono w WSP w Rzeszowie Instytut Wychowania Plastycznego i przyjechali tu artyści-profesorowie z większych ośrodków akademickich, znaleźli w ich osobach swoich mistrzów. Pokrywka, Nikiel i Olszyński zostali pracownikami uczelni (obecnie Wydziału Sztuki Uniwersytetu Rzeszowskiego). Dziś już jako samodzielni pracownicy decydują o jego dydaktycznym i artystycznym obliczu.

Dwadzieścia lat temu rozpierała ich chęć działania, wzmacniana wydarzeniami roku '89. Tworząc grupę, intensywnie pracując, inicjując i przygotowując kolejne wystawy w Rzeszowie, większych miastach Podkarpacia i Małopolski, kilkakrotnie w Krakowie, Warszawie i poza granicami Polski, stanowili cząstkę ruchu młodoartystycznego, który rozwinął się szczególnie poza „centralą” i był charakterystycznym wyróżnikiem lat 90. XX w. Tym różnił się on od „odgórnego”, administracyjnego animowania kultury na prowincji w okresie PR, że był spontaniczny, społeczny, „samorządowy" i stanowił (wraz z powstałym w tym samym czasie pismem literacko-artystycznym „Fraza”, z którym „Drabina” nawiązała współpracę) jego istotny, rzeszowski fragment. W okresie największej aktywności, czyli mniej więcej do połowy lat 90., grupa działała w składzie: J. Ferenc, W. Kordyaczny, M. Kościuk, K. Motyka, A. Nikiel, M. Olszyński i M. Pokrywka. Później odmienne koleje życia, pracy i miejsca zamieszkania rozluźniły wzajemne więzi. Coraz silniejsza była w nich potrzeba artystycznej autonomii, w grę wchodzić zaczął odmienny rytm tworzenia każdy artysta ma wszak okresy bardziej twórcze i czasy kryzysowe. Kiedy z perspektywy czasu oceniam osiągnięcia grupy i tworzących ją artystów, jestem zadowolona i usatysfakcjonowana. Mogę powtórzyć to, co napisałam blisko dwadzieścia lat temu: „Czy sztuka powinna być ładna?” Ja wyczuwam sztukę w [pracach uczestników wystawy]. Tworzy się ona w zmaganiach z formą, z płaszczyzną płótna czy papieru, w walce z łatwością „ładności”, symetrii, harmonii barw. Pojawia się kiedy uda się ukazać w obrazie smutek, ciemność, materię wzruszenia i nastrój wyjątkowości [...], kiedy ujawnia się radość chwili, w której namalowana na obrazie abstrakcyjna forma zaczyna żyć własnym

życiem [...]”.

Z perspektywy czasu łatwiej będzie ocenić znaczenie grupy Na Drabinie w sztuce Podkarpacia. Wydaje mi się dziś, że było ono analogiczne do kulturo-twórczego ożywienia, jakie w środowisko artystyczne drugiej połowy lat 50. XX w. wprowadzili do Rzeszowa członkowie legendarnej grupy XIV. Można je nazwać zastrzykiem nowoczesności, wzmacniającym słabnący w niej nurt awangardowy, ocalającym sztukę regionu przed niebezpieczeństwami ulegania upodobaniom odbiorców do ludowej egzotyki, kolorowych bukietów, stimmungowych pejzaży i zdominowaniem galerii przez kolorystów. Drapieżność i surowość wyrazu prac członków grupy, usytuowanie w głównych nurtach nowoczesnej plastyki, otwarcie na dialog z twórcami innych sztuk, ambicja pokazywania się w większych środowiskach i konfrontowania się z poszukiwaniami rówieśników, nieuleganie „smakowi powszechnemu”, wierność sobie i niespokojny, twórczy duch wzbogaciły sztukę regionu i dały jej szerszy oddech. Pokazywały też drogę kolejnym pokoleniom młodych artystów Podkarpacia obecnie także ich wychowanków, którzy różniąc się językiem i sposobem ekspresji - wybierają podobny: twórczy, kreatywny, ambitny, pozbawiony kompleksu prowincji, nonkonformistyczny styl życia.

Magdalena Rabizo-Birek

MAREK POKRYWKA

Urodził się w 1956 r. w Rzeszowie. Studia w latach 1978-1983 na UMCS w Lublinie w Instytucie Wychowania Artystycznego. Dyplom w pracowni malarstwa prof. Mariana Stelmasika. W latach 1983-1986 studia podyplomowe w krakowskiej ASP na Wydziale Scenografii Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej. Dyplom z wyróżnieniem pod kierunkiem prof. Jerzego Skarżyńskiego. Członek ZPAP. Pracuje jako profesor w Zakładzie Malarstwa na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Rzeszowskiego. Uprawia malarstwo, rysunek, ilustracje książkową. Projektuje scenografie. Współpracuje z pismem artystyczno-literackim „Fraza”. Mieszka w Rzeszowie.

KRZYSZTOF MOTYKA

Urodził się w 1954 r. w Opolu. Studia i dyplom na Wydziale Rzeźby ASP w Warszawie w latach 1975-1979. Od 1980 roku z przerwami związany z Teatrem im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie. Autor ponad 30 scenografi teatralnych i widowiskowych. Autor plastycznej prezentacji Podkarpacia na Światowej Wystawie EXPO 2000 w Hannowerze. W latach dziewięćdziesiątych wypisał się z ZPAP.

Twórca kilkudziesięciu plakatów i wydawnictw książkowych. Zajmuje się również malarstwem i fotografią. Autor przestrzennych instalacji. Kurator i juror Międzynarodowego Biennale Plakatu Teatralnego

Mieszka w Rzeszowie.

ANTONI NIKIEL

Urodził się w 1959r. w Gorlicach. Studia w Instytucie Wychowania Artystycznego UMCS w Lublinie. Dyplom w pracowni prof. Mariana Stelmasika w 1986 r. Członek ZPAP. Uprawia malarstwo i rysunek. Pracuje jako adiunkt na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Rzeszowskiego w Zakładzie Malarstwa. Autor 21 wtstaw indywidualnych. Udział w wielu wystawach zbiorowych w kraju i za granicą. Współpracuje z pismem artystyczno-literackim „Fraza”. Mieszka w Rzeszowie.

MAREK OLSZYŃSKI

Urodzil siêę w 1963 r. w Przeworsku. Dyplom z wyróżnieniem w krakowskej ASP w 1989 r. w pracowniach malarstwa prof. Stanisława Bartucha, rysunku Włodzimierza Kotkowskiego oraz w pracowni litografii prof. Romana Żygulskiego na Wydziale Grafiki. Pracuje jako profesor w Zakładzie Grafiki na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Rzeszowskiego. Członek ZPAP. Działalność artystyczna w zakresie grafiki, rysunku, malarstwa oraz technik własnych. Udział w wystawach indywidualnych i zbiorowych w kraju i za granicą. Laureat nagród i wyróżnień - regionalnych, ogólnopolskich i międzynarodowych. Mieszka w Przeworsku.